Actief burgerschap gaat over participeren aan de gemeenschap en een bijdrage leveren aan de samenleving. Burgers nemen zelf initiatief om maatschappelijke vraagstukken in hun omgeving op te lossen. Ze nemen verantwoordelijkheid door bv. vrijwilligerswerk te doen en zo bij te dragen aan het algemeen en maatschappelijk welzijn.
Er is een positieve trend naar meer maatschappelijke betrokkenheid, wat ervoor kan zorgen dat de overheid minder moet ageren of ondersteunen. Burgers en groepen die zelf oplossingen bieden, kunnen veel bereiken met de juiste ondersteuning. Dit hoeft niet enkel financieel te zijn, de ondersteuning kan ook bestaan uit materiaal aanbieden, deskundig advies, verbindingen faciliteren of het ter beschikking stellen van publieke ruimte, multifunctionele lokalen of gebouwen.
Deze positieve evolutie brengt ook uitdagingen met zich mee. Eigen aan de nieuwste burgerinitiatieven is dat ze vaak resultaatgericht en concreet zijn. Als stad is het belangrijk om te erkennen dat burgerinitiatieven heel divers en flexibel zijn (kort en lang engagement, vrijblijvend, ad hoc …) en deze initiatieven te ondersteunen met respect voor hun eigenheid, eigenaarschap en kwaliteit. De verbinding tussen burgers in hun buurt en het lokaal bestuur is essentieel. Gedeelde verantwoordelijkheid vormt de leidraad in een gezonde samenwerking tussen burgers en de stad.
Lidmaatschappen zijn volatieler, besturen moeten professionaliseren, terwijl het steeds moeilijker is om mensen langdurig te engageren voor een vereniging. Vaste structuren maken plaats voor flexibele organisatievormen die naast de traditionelere kunnen bestaan. Dit zorgt voor meer dynamiek in het verenigingsleven.
Door individualisering, de toenemende druk vanuit de maatschappij, de druk op de combinatie werk en privé willen mensen kunnen kiezen hoe en wanneer ze deelnemen aan vrijetijdsactiviteiten zoals sport en cultuur. Verenigingen die hun leden willen behouden of nieuwe willen aantrekken, moeten hierop inspelen met vernieuwende lidmaatschapsvormen, zoals flexibel lidmaatschap of activiteiten voor ouders tijdens de trainingen van hun kinderen. Het is aan lokale besturen om verenigingen hierin te ondersteunen en te inspireren.
Ook het vrijwilligerswerk evolueert. Nieuwe regelgeving en maatschappelijke trends, zoals flexi-jobs en veranderende pensioenleeftijden, hebben geleid tot een afname van vrijwilligersengagement. Dit heeft gevolgen voor de veerkracht van verenigingen.
Om dit op te vangen, stellen sommige verenigingen verplichte vrijwilligerstaken in om betrokkenheid te vergroten en continuïteit te waarborgen.
Traditionele ontmoetingsplaatsen zoals verenigingslokalen, cafés en parochiezalen verdwijnen. Vooral sportverenigingen kampen met verouderde infrastructuur, terwijl de vraag naar geschikte faciliteiten nog toeneemt. Dit bemoeilijkt de langetermijnplanning van verenigingen en het engagement van vrijwilligers.
Sinds 2020 kunnen inwoners actief bijdragen aan de toekomst van Dendermonde via het burgerbudget. Op het digitale inspraakplatform denkmee.dendermonde.be kunnen ze ideeën indienen, meebeslissen door te stemmen en een actieve rol opnemen in de uitvoering van projectideeën. Het burgerbudget richt zich op Dendermondenaren van 18 jaar en ouder. Sinds 2022 kunnen jongeren tussen 12 en 18 jaar ook hun ideeën realiseren via het jongerenbudget.
Case: verbindende Rosse Buurtenstoet in aanloop naar Ros Beiaardommegang
Rosse Buurten vertrok als creatieve prelude bij de Ros Beiaardommegang. Het groeide uit tot een verbindende werking waarbij wijken, buurten en deelgemeenten werden uitgenodigd en uitgedaagd om elkaar te ontmoeten en samen te werken. Immaterieel cultureel erfgoed zit in het DNA van elke Dendermondenaar. Dit erfgoed opnieuw actueel maken op een volkse, verbindende, vernieuwende en humoristische manier vormt het uitgangspunt.
Hiervoor duikt de Rosse Buurtenwerkgroep in de Dendermondse volkswijken en buurten. Via laagdrempelige activiteiten zetten we in op ontmoeting, gemeenschapsvorming en ‘ontzuring’. Zo willen we in 2030 een nieuwe Rosse Buurtenparade samenstellen met mensen van alle rangen, standen, leeftijden, kleuren en afkomsten uit heel Dendermonde.
We zien steeds meer kritische, mondige en proactieve burgers die zich inzetten voor hun buurt en gemeenschap. Ze streven naar inclusie van alle stemmen. Actief burgerschap stimuleren vraagt om een genuanceerde aanpak die rekening houdt met individuele betrokkenheid, sociale media, generatieverschillen en de toegankelijkheid van middelen.
Dit stimuleert initiatieven vanuit de basis, wat niet altijd leidt tot collectieve actie. De individuele burgerzin groeit, zowel positief als negatief. Sterke betrokkenheid ontstaat vooral bij persoonlijke belangen of in de directe leefomgeving, met een focus op directe resultaten en concrete doelstellingen.
Het decreet lokaal bestuur bevordert burgerparticipatie en legt duidelijke procedures vast. Inwoners hebben het recht om voorstellen en vragen op de gemeenteraad te plaatsen. Dit recht wordt nog niet veel gebruikt. Dit voorjaar werd voor de 2de keer een voorstel van burgers ingediend door vrijwilligers van het buurtpunt De Nestel, ondersteund door 1 521 handtekeningen.
Na toelichting van het voorstel op de gemeenteraad van 16 april 2024 werd een antwoord gegeven op de gemeenteraad van 11 juni 2024, waarna het buurtpunt verder in gesprek ging met de stad.
Het is fijn om te zien dat burgers initiatief nemen en zich tot de gemeenteraad durven wenden. Dit decretale recht biedt de mogelijkheid om het beleid af te stemmen op de noden van de burgers. Hoewel het voor betrokkenen soms nieuw en uitdagend kan zijn, biedt de rechtstreekse dialoog de mogelijkheid voor de stad om hierop in te spelen en op een burgernabije en open manier bevoegdheden uit te oefenen.
