Tendens 9: het waarborgen van een veilige en leefbare samenleving als kerntaak
Lokale besturen en politie vervullen door hun nabijheid en verbindende kracht een unieke rol bij het aanpakken van de complexe uitdagingen van vandaag. Om deze knelpunten effectief aan te pakken, zoeken zij actief de samenwerking met inwoners, bedrijven, verenigingen en overheden op lokaal, Vlaams, federaal en Europees niveau. De kerntaak van lokale besturen is om samen met andere overheidsniveaus een veilige en leefbare samenleving te waarborgen. Dit omvat het beschermen van inwoners en bezoekers tegen bekende en nieuwe vormen van onveiligheid, variërend van zware criminele activiteiten tot onverwachte calamiteiten.
Noodplanning en crisisbeheer hebben een professionaliseringsslag doorgemaakt, waarbij nieuwe inzichten, methoden en tools zijn geïntroduceerd. Een grote uitdaging hierbij is dat lokale besturen niet over voldoende middelen beschikken om de volledige veiligheidsketen van preventie tot handhaving, effectief te garanderen. Ondanks de beperkte middelen proberen lokale besturen en in het bijzonder de politiezones te werken met geavanceerde technologieën zoals sensoren en data-analyse bv. via camera’s.
Op de hoogte zijn van wat er leeft en waar er zich veiligheidsissues kunnen voordoen, zorgt ervoor dat personeelsleden zeer gericht kunnen worden ingezet. Dit kan enkel met behulp van deze nieuwe technologieën die onder meer voor realtime informatie zorgen en dit is cruciaal voor het waarborgen van de openbare orde op verschillende terreinen zoals verkeer, criminaliteit, grote evenementen, milieubescherming, noodplanning ...
Door deze innovatieve benadering versterken lokale besturen hun capaciteit om een veilige en welvarende leefomgeving te creëren, ondersteund door efficiënte samenwerking en het gebruik van geavanceerde technologieën. Lokale besturen zijn verantwoordelijk voor het duurzaam bijdragen aan het welzijn en de veiligheid van burgers. Een goede samenwerking tussen het lokaal bestuur, de politie en eventuele andere partners is en blijft essentieel, vooral gezien de gevarieerdere en complexere vormen van criminaliteit die het veiligheidsgevoel de afgelopen jaren bedreigen.
Lokale besturen spelen een cruciale rol bij het realiseren van de duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG’s) van de Verenigde Naties. SDG 16 richt zich op het verminderen van geweld en criminaliteit, het bieden van gelijke toegang tot het rechtssysteem en het bevorderen van de rechtsstaat.
Er zijn toenemende uitdagingen op het gebied van sociale fraude, cybercriminaliteit, geweldsdelicten zoals agressie tegen politie en burgers, intrafamiliaal geweld en jeugdige bendeleden, domiciliefraude, middelengebruik en graffiti.
Georganiseerde en ondermijnende criminaliteit, zoals witwaspraktijken in horecagelegenheden en illegale activiteiten in wijken, neemt toe en leidt tot malafide handel. Steden en gemeenten signaleren deze problemen, maar missen vaak een adequaat wettelijk kader om op te treden.
Een multidisciplinaire aanpak, waarbij bestuurlijke en strafrechtelijke maatregelen elkaar aanvullen, is noodzakelijk voor een effectieve bestrijding van deze criminaliteit. Bestuurlijke handhaving is cruciaal om te voorkomen dat lokale besturen onbewust de vestiging van ondermijnende criminaliteit faciliteren, bv. door vergunningen te verstrekken.
Om de aanpak rond intrafamiliaal geweld te verstreken, is een Veilig Huis opgericht. Dit is bedoeld voor gezinnen waar ernstige conflicten tot geweld leiden. Het Veilig Huis biedt ondersteuning door verbindingen te faciliteren tussen gezinnen en betrokken diensten. In 2023 opende Vlaanderen een Veilig Huis in Gent, als onderdeel van een pilootproject waarbij ook de regio Dendermonde, naast Aalst en Oudenaarde, betrokken is.
Om domiciliefraude te verminderen, is een huisbezoek verplicht bij elke nieuwe aanvraag voor een leefloon. Bovendien voert bij elke adreswijziging de wijkinspecteur een gericht plaatsbezoek uit.
Door een gecoördineerde aanpak, grondig onderzoek en een veelzijdige vervolgingsstrategie, bestrijdt de politie domiciliefraude effectief. De aanpak vereist voortdurende informatie-uitwisseling, professionele samenwerking en gerichte opleiding, waardoor het bevolkingsregister nauwkeurig blijft en misbruik wordt geminimaliseerd. Het bestrijden van domiciliefraude waarborgt accurate bevolkingsregisters door daadwerkelijke gezinssituaties vast te stellen. Deze aanpak bestaat uit:
Opleiding: basisopleiding domiciliefraude voor wijkdiensten, regelmatig overleg en samenwerking met partners zoals sociale huisvestingsmaatschappijen, de dienst bevolking, het Sociaal Huis en het arbeidsauditoraat.
Samenwerking en informatie-uitwisseling: nauw overleg met referentiepersonen, korpsleiding en diensten, inclusief alle wijkinspecteurs. Verder is er een essentiële samenwerking met uitkeringsdiensten, het lokaal bestuur, sociale huisvestingsmaatschappij stek92, nutsmaatschappijen en het arbeidsauditoraat.
Uitgebreid onderzoek: gegevensverzameling, buurtonderzoeken, observaties en informatie over water-, gas-, en elektriciteitsverbruik.
Administratieve (correctie in het bevolkingsregister) of strafrechtelijke (vermogensvoordelen terugvorderen) vervolging.
Recente crisissen tonen aan dat investeringen op alle niveaus noodzakelijk zijn om toekomstige uitdagingen aan te pakken. Stad Dendermonde zag de afgelopen jaren een toename van branden, wateroverlast, stroomuitval en droogte. Het risicoprofiel van de stad is hoger door de aanwezigheid van speciale voorzieningen zoals 2 gevangenissen en sevesobedrijven, die specifieke nood- en interventieplannen vereisen. Daarnaast vraagt de positionering van Dendermonde als scholenstad om extra aandacht voor veiligheids- en noodplanning.
Bovenlokaal wordt er geïnvesteerd in extra personeel voor noodplanning, gezien de complexe en gevoelige aard van deze materie. Het is duidelijk dat noodplanning op alle niveaus een essentiële rol speelt. Er is een duidelijke tendens dat de hogere overheid steeds meer verantwoordelijkheden doorschuift naar het lagere niveau. Samenwerkingen op Oost-Vlaams niveau hebben aan belang gewonnen, waarbij de Denderregio Dendermonde beschouwt als een pionier in noodplanning.
Dankzij effectieve samenwerkingen heeft Dendermonde haar expertise in noodplanning verder uitgebreid. De wetgeving is recent veranderd en blijft evolueren, wat invloed heeft op de nood- en interventieplannen van alle disciplines. Deze plannen moeten continu worden aangepast, geoefend en geëvalueerd om snellere tussenkomsten bij calamiteiten mogelijk te maken. Noodplanningscoördinatoren worden experts in hun vakgebied en zijn inzetbaar zowel lokaal als in andere steden en gemeenten.
Op 7 augustus 2023 zonk een binnenvaartschip op de Schelde in Grembergen. Voor de bergingsactie werden 57 mensen ingezet, waaronder brandweer, medische diensten, politie, Civiele Bescherming, De Vlaamse Waterweg en de noodplanningscoördinator. Deze succesvolle multidisciplinaire samenwerking werd geleid door het parket en de burgemeester, waarbij de 5 disciplines effectief samenwerkten.
De sleutel tot efficiënt crisisbeheer ligt in het correct en tijdig informeren van alle betrokkenen. De flexibiliteit binnen de 5 disciplines zorgt ervoor dat een crisis effectief en efficiënt kan worden beheerd door de beschikbare middelen optimaal te benutten. Taken kunnen soepel worden overgedragen, afhankelijk van de situatie en de beschikbaarheid van specialisten ter plaatse.
5 disciplines:
Hulpverleningsoperaties: beheert de noodsituatie en waarborgt de veiligheid van personen en goederen.
Medische, sanitaire en psychosociale dienstverlening: start de medische keten op en zorgt voor de verzorging en het vervoer van slachtoffers.
Politie van de plaats van de noodsituatie: vormt perimeters, handhaaft de orde en zorgt voor identificatie.
Logistieke steun: biedt versterking in personeel en materiaal, evenals faciliteiten en catering.
Informatie: zorgt voor communicatie naar de bevolking.
We zien dat de hogere overheid steeds meer verantwoordelijkheden op het gebied van veiligheid doorschuift naar het lokale niveau zonder daarbij voldoende middelen te verstrekken. Het is van belang te benadrukken dat burgers bij onveilige situaties altijd eerst naar het lokaal bestuur kijken, zelfs wanneer de bevoegdheden bij een hogere overheid liggen.
Deze trend van verschuivende prioriteiten is onder andere zichtbaar in de volgende domeinen:
Gemeentelijke administratieve sancties (GAS)
Er is een principiële beslissing genomen om ook GAS5 toe te passen voor beperkte snelheidsovertredingen. Dit zal ongetwijfeld leiden tot een toename van het aantal GAS-dossiers. Hoewel dit extra inkomsten kan genereren, is het nog onduidelijk hoeveel dat precies zal zijn. Naast de handhaving met boetes, zetten we actief in op bemiddeling en preventie. Sensibiliseringsacties zijn van groot belang.
Bestuurlijke handhaving (stedenbouw, openbare veiligheid, milieu …)
Hoewel handhaving op het gebied van stedenbouwkundige en milieuovertredingen al langer bestaat, worden deze kwesties steeds prominenter. Droogtebestrijding, asbestverwijdering, afvalbeheer en de aanpak van PFOS-verontreiniging zijn hier voorbeelden van. De politie ervaart een verhoogde werklast door het afnemen van verhoren binnen dossiers die zijn opgesteld door gewestelijke en lokale milieutoezichthouders.
Er is een nieuw kaderdecreet handhaving in ontwikkeling dat bepaalt dat handhavers zelf de verhoren zullen afnemen, waardoor de politie wordt ontlast. Lokale toezichthouders zullen hierdoor over meer instrumenten beschikken bij de uitvoering van hun taken. Daarnaast zien we een positieve trend van nauwere samenwerking tussen politie en lokale toezichthouders, bv. op het gebied van opleiding.
Momenteel zijn er 2 gemeenschapswacht-vaststellers in Dendermonde, aangesteld door de gemeenteraad. Onlangs is een derde gemeenschapswacht aangeworven die binnenkort de opleiding tot vaststeller zal volgen.
Hoewel ze werknemers van de stad Dendermonde zijn, maken deze gemeenschapswacht-vaststellers deel uit van de preventiedienst van de lokale politie. Ze werken vanuit het politiebureau en worden ook door de politie aangestuurd. Een gemeenschapswacht-vaststeller houdt de veiligheid in de gaten en speurt overlast en overtredingen op. Door te informeren, sensibiliseren, communiceren en indien nodig te verbaliseren, verhogen ze de veiligheid en leefbaarheid in het straatbeeld.
Ze werken mee aan acties van de politie rond diefstalpreventie, fietscontroles aan de scholen, fiets- en autograveringen … Wekelijks houden ze toezicht op de markt of tijdens andere activiteiten. Problemen van sluikstorten, vandalisme, gebreken aan de weginfrastructuur, ontbrekende signalisatie, melden zij aan de bevoegde stadsdiensten. Bij overtredingen op het politiereglement stellen zij bestuurlijke verslagen op in het kader van de Gemeentelijke Administratieve Sancties. Zo vormen en bevorderen zij een goede samenwerking tussen lokale politie en de stadsdiensten.
